ዛሬስ ቢሆን ስለ ብሄር ጥያቄ ብንወያይ ምን ይለናል?

ማህደር ብርሃነ

የመሬት ጥያቄ በኢትዮጵያ የክፍለ ዘመን ጥያቄ ነው። የብሄር ጥያቄም እንዲሁ የክፍለ ዘመን ጥያቄ ነው። እነዚህ ጥያቄዎች የህዝቦች ጥያቄ እንጂ የሊሂቃን ጥያቄዎችም አይደሉም። የሀገራችን የፖለቲካ “ሊሂቃን” እነዚህ ሁለቱን ጥያቄዎች በትክክለኛ ባህሪያቸው በመቀበል ወይም በመቃወም አልያም በማንሸዋረር የፖለቲካ ትግላቸው ምህዋር ማድረግ ካልቻሉ ምንም አይነት ስብስብና ፖለቲካ ድርጅት መፍጠር አይችሉም ነበርና ቢያምኑበትም ባያምኑበትም በእነዚህ ሁለት ጥያቄዎች መጠመቅ የግድ ነበር። ስለሆነም የመሬት ጥያቄና የብሄር ጥያቄ በኢትዮጲያ ትናንትም ዛሬም ነገም የትግል ስበት ማእከል ነበሩ፤ናቸውም፤ ይሆናሉም።

እርግጥ ነው የመሬት ጥያቄ ከብሄር ጥያቄ ፍፁማዊ የሆነ ተዛምዶ የለውም። ይህ ምን ማለት ነው ብለን ፈታ አድርገን እንመልከተው። በአንድ ሃገር የመሬት ጥያቄ አቢይ ጥያቄ ሆኖ የሚከሰተው የብሄር ጭቆና ስላለ ነው ማለት ላይሆን ይችላል። ምንም ዓይነት የብሄር ጭቆና በሌለበት የመደቦች ጭቆና ይኖራል። በኋላቀርና ዋናው የኢኮኖሚ መሰረቱ ገጠር በሆነበት ሃገር የገዢ መደብ ጭቆና የሚከሰትበት ስልተ ምርት ዋናው መሬት ነው። ህዝቦች በእኩልነትና በፍትሃዊነት መሬት ማግኘትና በመሬቱ በሚያፈሱት የጉልበት ጊዜና ሃብት እሴት ያለ ምንም ገደብ መጠቀም የማይችሉበት ሁኔታ ከተፈጠረ የመሬት ጥያቄ የህዝብ ቁልፍ የትግል ጥያቄ ይሆናል።
የመሬትን ጥያቄ በቁልፍ ጥያቄነት አንግቦ የሚነሳ አንድ ብሄር የግድ ብሄራዊ ጭቆናና አድልዎ ላይጫነው ይችላል። ለዚህ ጥሩ መገለጫ የአማራ ህዝብ ነው። በቅድመ 66 አብዮት የአማራ ገበሬ ምንም አይነት ብሄራዊ ጭቆና አልነበረበትም። በቋንቋው ይናገራል፣ በቋንቋው ይማራል፣ በቋንቋው ይዳኛል፣ ባህሉን በተሟላ መንገድ ይጠበቅለታል ይተገብራል። ከመሬት ጥያቄ አንፃር ስንመለከተው ግን ምንም እንኳን እንደ ደቡብ ኢትዮጵያ ህዝቦች ወይም የኦሮሞ ህዝብ ጭሰኛ ባይሆንም በመሬትና በምርቱ ላይ ከትግራይ ወይም ከአገው ገበሬ የተለየ ጥቅምና መብት አልነበረውም። እጅግ አሰቃቂ በሆነ ድህነት ይኖር ነበር ብቻ ሳይሆን የገዢዎችን የቁም ተዝካር እንዲያበላም ጭምር እየታዘዘ የግፍግፍ ይፈፀምበት የነበረው የጎጃም ህዝብ ይመሰክራል። ስለሆነም የብሄር ጭቆና የለም ማለት የመደብ ጭቆና የለም ማለት አይደለም። ለዚህም ነው የመሬት ጥያቄና የብሄር ጥያቄ ፍፁማዊ ትስስርም ሆነ ተዛምዶ የላቸውም የሚባለው። ይህ ደግሞ አዲስ የፖለቲካል ሳይንስ ንድፈሃሳብ ግኝት ሳይሆን የቀደሙ ምሁራንና ፖለቲከኞች ብዙ የፃፉበትና ያሉለት ጉዳይ ነው።
በ1930ዎቹ መጨረሻ የትግራይ ገበሬዎች፣1950ዎቹ መጀመሪያ የጎጃም ገበሬዎች፣ 1960 የባሌ ገበሬዎች አመፆችን ስንመለከት ምንም እንኳን የትግራይና የባሌው የብሄር ጥያቄም ጭምር ባህሪ ቢኖረውም ሶስትም አመፆች ግን የወል ባህሪ ነበራቸው። ሶስቱም መነሻቸው ከገበሬ ማህበረ ኢኮኖሚ መሰረትና ከአጠቃላይ ስልተ ምርቱ የመነጩ የመሬትና በመሬት የመጠቀም የፍትሃዊነት ጥያቄ ናቸው።
ሆኖም በኢትዮጵያ ተጨባጭ ሁኔታ የመሬት ጥያቄ ከ90 በመቶ በላይ ከብሄር ጥያቄ ጋር የተጣመረ መሆኑ ግን ሃቅ ነው። ለዚህም ነው በኢትዮጵያ የመሬት ጥያቄ የብሄር ጥያቄ ገፅታም ጭምር ያለው ነው የሚባለው። ምክንያቱም የኦሮሞን ህዝብ ስንመለከት በመሬቱ ጭሰኛ ነበር። ይህ ሁኔታ መደባዊ ብቻ ሳይሆን ብሄራዊ ጭቆናም ስለሆነ የኦሮሞ ገበሬ የትግል ጥያቄ ከአማራ ገበሬ የትግል ስልት የተለየ መሆኑ የግድ ነበር። በወቅቱ ህዝቡን ለትግል ያነሳሱና ያደራጁ ታጋዮችም ዋናው የትግል ፕሮግራማቸው በብሄር ጥያቄ ላይ ያጠነጠነ ሆነ። ምክንያቱም የመሬት ጥያቄ የመደብ ጭቆና ብቻ ሳይሆን ከዛም በላይ የብሄራዊ ጭቆና መገለጫም ሆኖ ስለ ነበር ነው።
ዛሬ ላይ ሆነን ይህ አጀንዳ እያነሳን ያለነው ሙት ለመውቀስ ሳይሆን ይህንን የሙት መንፈስ በመውረስ የኢትዮጵያ የትናንት እውነታን እንዳይነሳ፣ እንዲድበሰበስ፣ ከዚህ አልፎም አዛኝ ቅቤ አንጓች እንደሚባለው በአማራ ህዝብ ላይ የሆነ ዘመቻ የተከፈተ የሚያስመስል ገፅታ እንዲላበስ በማድረግ ዳግም የአማራ አርሶ አደርንና የዚህ ወገን የሆነውን ህዝብን መሳሪያ ሊያደርጉት እየተፍጨረጨሩ የሚገኙ ሃይሎች ስላሉ ነው። የአማራ አርሶ አደርና ልጆቹ በኢትዮጵያ የነበረው ኢ-ሰብአዊ የብሄሮች ጭቆና እንዲወገድ የከፈሉትን መስዋእት ከንቱ ለማድረግና የማይመለከተው አጀንዳ አድርገው ለመሳል የሚሞክሩት የማግለል አካሄድ የነዋለልኝ አፅም እንዳይፈረድባችሁ እንላቸዋለን። በተለይም ወጣቶች 1960ዎቹ ታጋዮችን እነዋለልኝና መሰሎቹ የትግል ፅናትና ህዝባዊነት እንዳይገነዘቡ በአንዳንድ ምሁራን ነን ባዮች የተጀመረው መሰሪ ዘመቻ ተልእኮውን በሚገባ ሊመረምሩት ይገባል።

በመግቢያዬ የ1960ዎቹ የህዝብ ንቅናቄ ላይ የነበሩ አስተሳሰቦች በመሰረቱ በሁለት ተቃርኖዎች ዛቢያ የሚሽከረከሩ እንደነበር ገልጫለሁኝ። አንዱ የሃገሪቱ የብሄር ጭቆናን በመካድ የሚነሳ ሲሆን ሌላው ደግሞ “ኢትዮጵያ የብሄር ብሄረሰቦች እስርቤት ናት” የሚል የእነ ዋለልኝ ደቀመዝሙር ነው። እንደ መኢሶን/የመላ ኢትዮጵያ ሶሻሊስት ንቅናቄ/ አይነት መሃል ላይ የሚዋልሉ (መሃል ሰፋሪ) በዘመኑ ቋንቋ ወላዋዮችም ነበሩ። ይህ ልዩነት ኢትዮጵያን ብዙ አስከፍሏታል። ወደ እድገትና ብልፅግና እንዳታመራ ተጨማሪ 17 አመታትም በልቶባታል። በመጨረሻ ረጂሙ የእርስበርስ ጦርነቱ የትኛው አቋም በመያዝ የታገሉትን አሸናፊ እንደሆኑ ሁሉም የሚያወቀው እውነት ነው።
የብሄር ጭቆና አለ የሚባለውን አንቀበልም ብለው ክደው የተነሱ በሂደት እየኮሰመኑ በአንፃሩ የብሄር ጭቆና የኢትዮጵያ ቁልፍ ጥያቄና ማታገያ አጀንዳ ነው ብለው አምነው የተነሱ እየተጠናከሩ መጥተው ደርግን አስወገዱ። በዋነኝነት በኢህአዴግ የሚወከለው ይህ ሃይል ደርግን ለመደምሰስ የቻለው የተለየ የጦር መሪ፣ የተለየ የፖለቲካ እውቀትና ልምድ፣ የተለየ የሰው ሃይል፣ የተለየ ትጥቅና ሎጂስቲክ ስለነበረው አይመስለኝም። ያው የኢህአዴግ መሪዎች አብዛኞቹ የመጀመሪያ ዲግሪም የነበራቸው አይደሉም። የፖለቲካ ልምዳቸውም እዚህ ግባ የማይባል በተማሪው ዩኒቨርስቲ ንቅናቄ “ሀ” ብለው ተምረው ገና “ሁ” ሳይሉ የአብዮት ማእበል ደርሶባቸው በረሃ የወጡ ናቸው። በድርጅቱ የተሰባሰበው ታጋይም ከሌላ ፕላኔት የመጣ ሳይሆን ያው ኢትዮጵያዊ ነው። የትጥቅ ነገር ከተነሳም አንድ ወቅት ፕሬዝዳንት ኮሎኔል መንግስቱ ሃይለማሪያም ወንበዴ እኛ ባስረከብናቸው መሳሪያ ነው እየተዋጉን ያሉት እንዳሉት የኢህአዴግ ዋና የመሳሪያ ምንጭ የነበረው በምርኮ የተገኘ እንደነበር የደርግም የኢህአዴግም ድርሳናት ይነግሩናል። በ1960ዎች የነበረውን የውጭ ድጋፍ እናንሳ ከተባለም ከሌሎች ድርጅቶች ጋር ሲነፃፀር ለምሳሌ ህወሓት ምንም ድጋፍ አልነበረውም ማለት ይቻላል፤ በተለይም በመጀመሪያዎቹ አመታት። በወቅቱ ህወሓት አለም የማያቃት እሷም አለምን የማታውቅ ሚጢጢየ ድርጅት ነበረች። ድጋፍ አገኘች ከተባለ ከኤርትራ ድርጅቶች ነው። በወቅቱ በ1967 የህወሐት ታጋዮች ኤርትራ ሄደው ሲሰለጥኑ የኢህአፓና የኢድዩ ታጋዮች ግን ሶሪያ ነበር የሰለጠኑት። የኢህአፓና መኢሶን በወቅቱ ከአለም አቀፍ ታጋዮች ወዳጅነት ሲመሰርቱና በአውሮፓና አሜሪካ የድርጅታቸውን የውጭ ክንፍ እንዲመሰርቱ ሲፈቀድላቸው ህወሐት ግን ገና ከሱዳን አላለፈችም ነበር።
ታዲያ ህወሓት በኋላም ኢህአዴግ ደርግን በመደምሰስ እንዴት ለድል በቁ ቢባል መልሱ ምንም ሚስጢር ያለው አይደለም። ኢህአዴግ ለድል የበቃው ምንም ተአምራዊም ሆነ ምትሃታዊ አቅም ስለነበረው ሳይሆን የኢትዮጵያ ህዝቦች ቁልፍ ጥያቄ የሆነውን የብሄር ብሄረሰቦችን ጥያቄ የማታገያ መስመሩ ስላደረገ ነው። ሌሎች አንድ ሺ ምክኒያቶች ቢደረደር ተጨማሪ ከመሆን የበለጠ ድርሻ አይኖራቸውም።